Барыська

Віцебскаму герою прысьвячаецца

Зрэдчас, але бывае Віцебск сымпатычным: раз увесну, калі калакалуха ды бэз цьвітуць, і другі раз — увосень, калі чырвоны клён і залатая вольха аздабляюць стары горад, да чарговых хаўтураў рых­ту­юць яго. Дык вось увесну 2025 году, калі Віцебск п’янеў ад бэзавага чмуту, у цэнтры места, там дзе стаяу раней дом Пэна, а цяпер стаіць вусь­цішны і ўсім віцяблянам вядомы Сіні дом, які суседзтвуе з пачварнай Пірамідай, улады адкрылі манумэнт упартаму і бясстрашнаму, амаль адзінаму ў ня­даў­нім мінулым змагару за дэмакратыю — Барысу. Праўда, у народзе манумэнт празваўся ўміг прос­та Барыська. Бо горад ведаў змагара якраз, як Ба­рысь­ку. І помнік паставілі жывому яшчэ герою. Сьме­лы, вабны, з барадой бы ў валхва, Барыс быў кніганошам забароненай літаратуры. Ён быў, на­са­мрэч, сымбалем згубленай вольніцы слаўнага места. У страшным, яшчэ цалкам учорашнім мі­нулым Барыська зьведаў масакру жыцьця: пе­ратрусы, арышты, хапуны, абразы як з боку міліцыі, так і простых аглупелых афіцыйнымі каналамі месь­цічаў. Але ўпарта вяртаўся насупор арыштам і халодзе, і стаяў годна і сьмела Барыська ля Сіняга дому. І так пэўна было тым малалікім вернікам дэмакратыі, калі бачылі яго на сваім месцы — ён быў за вартавога дэмакратыі. Сьмяяўся ён, калі кідалі яму ў вочы абразы накшталт «нацуга» ці «апазыцыянэр». Бо ён проста выходзіў з торбай кнігаў і газэтаў, якіх не знайсьці было ў дзяржаўных шапіках прэсы, і прапаноўваў іх віцяблянам. Пра­па­ноўваў ім альтэрнатыву, якой пазбавілі места спачатку царыстыя, тады саветы, а пазьней уласны аўтарытар Лукашэнка. Альтэрнатыву, стра­чаную яшчэ з шлюбам апошняй віцебскай су­вэрэнкі Марыі Віцебскай з Альгердам. Але раз на стагодзьдзе Віцебск нараджаў вольніка ці вальнянку, якія будзілі памяць і праўду пра мі­нулае. Апошняга разу гэта быў непаўторны майстар пэндзля Пэн, а ў канцы ХХ стагодзьдзя сумленьнем места стаў Барыська. І стаяў-змагаўся Барыська якраз ля дому, дзе раней знаходзілася жытло мастака, які так прыгожа, праўда, не так гром­ка, як ягоны вучань, уславіў дзьвінскую ста­лі­цу. І выходзіў малец сьмела, годна, тады як бальшыня і выходзіць баялася. Цяперашнікам у 2025 годзе не ўцяміць, што ж страшнага ў прос­тым выйсьці на вуліцу, каб кінуць уладзе і яму, вясковаму дыктатару, просты выклік з не­за­леж­най прэсай у руках. А тады падобны выхад раў­няў­ся рокашу. Баяліся віцябляне пярэчыць дык­татару. І баяўся дыктатар такіх выхадаў сваіх гра­мадзянаў. А Барыська не баяўся, ані — ён ра­біў простае і моцнае, надзею і адвагу будзячы ў месь­цічах, нагадваючы пра казачнае мінулае і жу­дасную рэчаіснасьць. Места, дарэчы, так і не ачу­няла пасьля савецкіх гвалту і бязгусьціцы, ста­ла­ся такім шэрым, адыёзным, посным, бляк­лым. Архі­тэктурна княскі Віцебск стаў ніякім, адноў­ле­ныя бажніцы заставаліся стэрыльнымі, нават зьлег­чанымі, і толькі такія людзі, як Барыська, аздаблялі яго, былі ягонымі залацінкамі. І места прыслухоўвалася да нявіннага і чыстага мальца, як раней паганскія віцьбічы прыслухоўваліся да цнатлівых дзеваў, якія ачышчалі думкі і настроі сваёй асьляпляльнай бельлю. Так, па ягонай бу­дзі­цельскай парадзе, княскае места паскідвала, пазрывала ленінаў, сувораваў, дзяржынскіх ды калінінаў. Цэнтральныя вуліцы і будыніны былі аздобленыя чыстымі і да сьвятла заклікальнымі назовамі, імёнамі: Быкава, Нікіфароўскага, Пэна, Шагала, княгіні Марыі Віцебскай, Эміліі Пля­тэр, Бар­шчэўскага, Стараверская, Жыдоўская, Кры­віц­кая. Зь Дзьвіны на бераг глядзелі і выпаўзалі каменныя стварэньні і пачвары з твору «Шляхціц Завальня». Сам масянжовы шляхціц сядзеў на ад­ным з цэнтральных пляцаў і пазіраў на рандэву, прызначаныя закаханікамі. Дзеці і турысты ротам любаваліся на кніжных, раптам укамянелых, мон­страў, фатаграфаваліся на тле фантазыйных пэр­са­нажаў. А ў сьвет дасылаліся дзіўныя і мілыя паштоўкі, якія славілі дзьвінскую сталіцу.

Віцебск 2025 году быў да гонару рэс­пу­блі­кан­скім, але па духу княскім. Прыгожая сувэрэнка Ма­рыя Віцебская лагодна паглядала з былога пля­­цу Волі на турыстаў і сваіх гараджанаў. Стары Ба­рыська да ўсяго палюбляў хадзіць да вакзалу на Трамвайны пляц, пасярод якога высіўся ля­пі­дарны рэтра-трамвай — помнік першаму бе­ла­рус­каму трамваю. Дэмакратычны Віцебск пры­га­жэў, і ўжо падавалася, што ня два разы на год, а знач­на часьцей места выглядала, дадушы, зграб­ным, утульным, бо вольніца пасавала яму, як і сем, дзе­сяць стагодзьдзяў таму…